Toàn cảnh Hội thảo

Bằng các tư liệu lịch sử, các nhà khoa học đã chứng minh Hà Giang là một vùng đất có từ lâu đời, có những di tích, di vật quan trọng đánh đấu những giai đoạn chính trong quá trình phát triển của đất nước. Ngày 20 tháng 8 năm 1891, Toàn quyền Đông Dương đã ban hành Nghị định phân chia Đạo quan binh 2, thành lập 3 Tiểu quân khu là: Tiểu quân khu Lạng Sơn, Cao Bằng và Hà Giang, trong đó Tiểu quân khu Hà Giang có Phủ Tương Yên với 3 huyện là Vị Xuyên, Để Định, Vĩnh Điện - nay là các huyện Bắc Mê, Quản Bạ, Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc, Thành phố Hà Giang và huyện Vĩnh Tuy - nay là các huyện Quang Bình, Xín Mần, Hoàng Su Phì và phần huyện Vị Xuyên, Bắc Quang bên hữu ngạn Sông Lô. Căn cứ kết quả nghiên cứu lịch sử, đầu năm 2000, Ban Thường vụ Tỉnh ủy Hà Giang đã quyết định lấy ngày 20 tháng 8 năm 1891 là ngày thành lập tỉnh Hà Giang. Tuy nhiên, theo kết quả nghiên cứu của Trung tâm UNESCO Thông tin Tư liệu Lịch sử và Văn hóa Việt Nam, trong bản thảo bộ sách “Địa chí tỉnh Hà Giang” đề xuất không thể lấy thời điểm ngày 20 tháng 8 năm 1891 là ngày thành lập tỉnh Hà Giang vì lý do: Tiểu quân khu Hà Giang tuy đã bao gồm toàn bộ lãnh thổ tỉnh Hà Giang ngày nay, nhưng đến ngày 9 tháng 9 năm 1891 (chỉ sau 19 ngày) lại tách huyện Vĩnh Tuy sang Đạo quan binh khác, chỉ còn lại Phủ Tương Yên; đến ngày 16 tháng 4 năm 1908, theo Nghị định của Toàn quyền Đông Dương, mỗi Đạo quan binh được lập một số trung tâm gọi là Đại lý chứ không chia tách Tiểu quân khu như trước. Vì vậy Tiểu quân khu Hà Giang không còn tồn tại. Chỉ huy các Đạo quan binh tuy có quyền về dân sự ngang với Thống sứ Bắc Kỳ, nhưng Đạo quan binh chỉ là đơn vị lãnh thổ - quân sự của một khu vực, gồm một số tỉnh, không phải cấp Trung ương. Do vậy, Tiểu quân khu Hà Giang thành lập ngày 20 tháng 8 năm 1891 thuộc Đạo quan binh 2 Lạng Sơn, không thể là đơn vị cấp tỉnh.

Tại hội thảo, các đại biểu, nhà khoa học đã tập trung thảo luận, xác định thông tin, đưa ra các căn cứ, luận chứng khoa học để cung cấp thêm tài liệu về những vấn đề liên quan đến ngày, tháng, năm thành lập tỉnh Hà Giang và các huyện thuộc tỉnh.

Đồng chí Cao Hồng Kỳ, Chủ tịch Liên hiệp hội Hà Giang đã có bài phản biện tại Hội thảo

Kết luận Hội thảo, đồng chí Sèn Chỉn Ly chủ trì Hội thảo đã cảm ơn những ý kiến đóng góp của các nhà khoa học đã làm sáng tỏ thêm luận cứ, căn cứ khoa học đối với ngày thành lập tỉnh Hà Giang và các huyện, thành phố thuộc tỉnh. Đồng thời khẳng định ngày 20 tháng 8 năm 1891 là ngày thành lập tỉnh Hà Giang. Vì đây là thời điểm tỉnh Hà Giang được thành lập theo Nghị định chính thức của Toàn quyền Đông Dương và là Thủ phủ của Đạo quan binh 3 của Pháp; đây cũng là nền tảng quan trọng nhất cho sự hình thành ổn định và phát triển đầy đủ của tỉnh Hà Giang hiện nay. Đối với ngày thành lập của các huyện, thành phố thuộc tỉnh đồng chí Sèn Chỉn Ly yêu cầu các huyện, thành phố thể hiện chính kiến của mình bằng văn bản về xác định ngày, tháng, năm thành lập để trình Ban Thường vụ Tỉnh ủy xem xét, quyết định./.

Cao Hồng Kỳ, Chủ tịch Liên hiệp hội Hà Giang